Çaybaşı İlçesinin tarihi Karadeniz tarihiyle aynı paralelde gitmektedir. İlçe sınırları içinde Karadeniz bölgesine egemen olan bütün halklar yaşamıştır. Bölgede Halip (Kalip) Mariyadin (Kokan) ilk egemen halkı olarak bilinmektedir. Eski yunanlılar ilk Çeliği bu bölgede kurulan organize yaşayan insan topluluklarından almışlar ve sonraları Karadeniz bölgesi ilgi odağı haline gelmistir. Anadolu' ya hakim olmak için gelen istilacı kavimlerin gelişlerinde yerli kavimler Karadeniz dağlarının güney kısmına giderek burada 11. Y.Y. sonlarına kadar yaşamışlardır. ŞEHİRLERİN KOLONİLERİN KURULMASI Hitler devrinde bölgenin güneyindeki ovalarda yaşayan kavimler mağaralara taşınarak Çok ilkel bir yaşam sürdüler. Çevremizde Çesitli köylerde bu yaşantı kalıntılarına rastlanmaktadır. Milattan sonra koloni kurmaya önem verilmiş ve Amisos (Samsun) , Oneo (ünye) Karasusu (Giresun) gibi bölgemizde milattan önce kurulan Pontus devletinin izleri hakimdir. Karadeniz bölgesi Türklerin eline geçene kadar bağımsız devlet veya eyalet olarak varlığını sürdürmüş ve 1200 yıllarında tamamen ortadan kalkmıştır. Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı imparatorluğuna bağlanmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra Ordu iline Bağlı Ünye ilçesinin köyü olarak idari yapıdaki yerini almıştır. HALKIN MENŞEİ İlçemizde yaşayan halkın büyük kısmı 1778 - 1779 Osmanlı - Rus savaşından sonra Kafkaslardan (Batum) gelip Köklük, Akbaba, 1960 lı yıllara kadar Çilader olarak anılan ve Çağlayan, Çınar, Çandır Mahallelerinden oluşan şimdiki Çaybaşı Merkezinin bir kısmına yerleşmişlerdir. Çilader isminin veriliş sebebi “Osmanlı devletinin son dönemlerinde Üretimin çok düşük, yetişkin insanların askerde, cephelerde bulunması nedeniyle, yorgun ve fakir düşen halkın büyük çoğunluğunun bir yandan yoksullukla bir yandan da Ermeni ve Rum çeteleri ile mücadele etmek zorunda kalmış olması, bu mücadelenin kazanılmasında halkın çok çile ve eziyet çektiğinden dolayı yöreye çile çekmekten “Çileder” adının verildiği rivayet edilmektedir. 1961 yılında Çilader ismi Türk Dil Kurumunca değiştirilerek Akçay ile curi Çayları arasında yer alması nedeniyle ÇAYBAŞI ismini almıştır. İlçemizde yaşayan insanların diğer bir kısmının ise mazisi daha eskilere , Danişmend'lilere dayanır. Danişmendliler Anadolu Selçuklularına bağlı olarak 1095 -1175 tarihleri arasında Türkiye Devletinin bir parçasını teşkil etmişlerdir. Devletin kurucusu Emir Gazi Danişmend Taylı Bey'dir. Danişmend Taylı Bey, Anadolu'nun fethine katılan ve Türkiye’nin kurulmasında rol oynayan büyük bir komutandır. Kurduğu Devlete Danişmend adı verilmiştir. Bu Devletin hakim olduğu yerler Sivas, Tokat, Amasya ve cıvacıdır. Danişmend Bey bu bölgeye tamamen hakim olabilmek için fütuhatını sahile doğru yaymaya çalışıp, ağır fakat kuvvetli bir şekilde Niksar’ dan itibaren Ünye, Fatsa, Korgan ve Aybastı ile Mesudiye bölgelerini ele geçirmiştir. Danişmend Sultanlarından Melih Gazinin oğlu Emir Nizamettin Yağı Basan, 1197 yılında Niksar üzerinden Ünye’ ye inerek Ünye ve Bafra’ ya kadar sahili işgal etmiştir. Ertesi yıl bir anlaşma ile Ünye’ den Bafra’ ya kadar işgal ettiği sahil topraklarını Bizans’ a iade eden Yağı Basan’ın Ünye’nin Tekkiraz Kasabası yakınında bulunan kendi adını taşıyan köyde (Yağıbasan) karargah kurduğu ve buradan sefer yaptığı kuvvetle muhtemeldir. Danişmend'lilerin Yağı Basan zamanında (1142 - 1164) Ünye’nin yukarı bölgeleri (Çaybaşı, İlküvez, Tekkiraz, Akkuş) ile Fatsa, Aybastı arasındaki dağlık araziye hakim oldukları, bu bölgedeki Danişmend'lilere ait köy ve yer adlarından anlaşılmaktadır. Halkın büyük bir kısmı bu zamanda gelip, bu bölgeye yerleşmişlerdir. CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÇAYBAŞI Çileder adıyla kurulan köy daha sonra Çilader olarak adını değiştirmiş ve 1930 yılında devletin ilk yatırımı olan karakol hizmetini alarak İkizce ve çevresine de hizmet vermeye başlamıştır. 1952 yılında Çilader köyüne ilk kır pazarı açılmış, pazar yeri etrafında hızlı bir yapılaşma meydana gelince 1955 yılında Nahiye (Bucak ) Ünvanını almıştır. 1960 yılında İl Genel Meclisi kararıyla Çaybaşı adını almıştır. 1972 yılında Sarıcaerik köyü ile birleşerek Belediye kurulmuştur. 21 Mayıs 1991 yılında TBMM kararıyla ilçe hüviyetine kavuşmuştur. Kaynak: www.caybası.bel.tr